W drugiej połowie XVI i pierwszej połowie XVII wieku grupa wybitnych bolesławian utworzyła elitę intelektualną, która wpisała się w dokonania kultury europejskiej. Pierwsze nauki w bolesławieckiej szkole pobierało kilku znanych pisarzy tworzących tzw. pierwszą śląską szkołę poetycką – Martin Opitz, Andreas Tscherning, Christoph Colerus, Andreas Scultetus, Kaspar Kirchner oraz znany biskup wrocławski Martin Gerstmann, astronomowie Christoph Neubarth i Kaspar Knoll, słynny w całej Europie grafik David Tscherning czy wreszcie Ephraim Ignaz Naso von Löwenfels. Ten niezwykły fenomen nowożytnego Bolesławca sprawił, że miasto zyskało nazwę “kolebki i rajskiego ogrodu śląskiej poezji nowożytnej”, a także nauki i sztuki.

Martin Opitz /1597- 1639/

Słynny poeta i dyplomata był najwybitniejszym przedstawicielem pierwszej śląskiej szkoły poetyckiej. Pierwsze nauki pobierał u Christopha Opitza, rektora bolesławieckiego gimnazjum. Kontynuował edukację we Wrocławiu oraz w Bytomiu Odrzańskim. W roku 1617 opublikował swoją pierwszą mowę „Arystarch albo Przeciw pogardzaniu językiem niemieckim”. W tym samym roku podjął studia we Frankfurcie nad Odrą, a nieco później w Heidelbergu. Podróżował do Jutlandii, Holandii, krótko przebywał w Siedmiogrodzie. W czasie studiów i swoich wędrówek zetknął się z wybitnymi humanistami europejskimi, m.in.: H. Grottiusem i D. Heinsiusem. W roku 1624 opublikował słynną do dziś „Księgę o poezji niemieckiej”. W uznaniu twórczości cesarz Ferdynand II uhonorował Opitza laurem poetyckim i nobilitował go jako von Boberfeld. Znany już poeta został sekretarzem burgrabi wrocławskiego Hannibala von Dohna, a po jego śmierci pozostawał na służbie książąt śląskich: brzeskiego Jana Krystiana i legnickiego Jerzego Rudolfa. Po zajęciu Śląska w 1635 roku przez wojska cesarskie uszedł na terytorium Rzeczypospolitej. Jego pierwszym polskim mecenasem został starosta kościerzyński, późniejszy kasztelan gdański i wojewoda pomorski Gerard Denhoff. On też zaprotegował znanego poetę i dyplomatę u króla Władysława IV. Opitz przyjął stanowisko historiografa na dworze polskiego władcy, a nieco później królewskiego sekretarza. W czasie swego pobytu w Gdańsku poeta opublikował wiele wierszy i mów pochwalnych, przekłady „Antygony” i „Psalmów Dawida”, rozprawę o Sarmacji i Sarmatach dedykowaną wielkiemu kanclerzowi koronnemu Tomaszowi Zamoyskiemu. Doniosłość dokonań Martina Opitza na polu niemieckiej literatury można porównać z rolą, jaką odegrała twórczość Petrarki we Włoszech, Ronsarda we Francji i Kochanowskiego w Polsce. Bolesławiecki poeta sformułował zasady niemieckiej twórczości poetyckiej w oparciu o retorykę i poezję antyczną. Udowodnił, że poezja w języku narodowym może zachwycać kunsztowną, wyszukaną formą i szerzyć ideały humanizmu.

Kamienica przy ul. Karpeckiej 1/2 - dom urodzin poety Martina Opitza

Opitz urodził się 23.12.1597 roku w domu przy dawnej Uliczce Zamkowej (Schlosstrasse, później Grosse Kirchgasse). Lokalizacja budynku została ustalona na podstawie oryginalnego zapisu spadkowego w ocalałej miejskiej księdze z dnia 7 października 1611 roku, opracowania Fechnera z roku 1787 i wyników badań w księgach miejskich, dotyczących właścicieli poszczególnych domów przy dawnej ul. Celnej.

Andreas Tscherning /1611 – 1659/

Najbardziej znany z trzech bolesławieckich uczniów Opitza, poetów należących do pierwszej śląskiej szkoły poetyckiej, twórca niemieckiej orientalistyki. Przez większość swego życia związany był z Rostockiem. Miasto to, dalekie od zawieruchy wojny trzydziestoletniej spodobało się młodemu poecie, który pisał, że “ryba jest tu doskonale gotowana, jak na Śląsku, tylko chleb jest bardzo czarny”. Na tamtejszym uniwersytecie studiował orientalistykę, a zwłaszcza język arabski. Tu też otrzymał stanowisko profesora sztuki poetyckiej, a później rektora. Jego najsłynniejszy zbiór poematów to „Deutscher Gedichte Früling”. Tłumaczył arabskie sentencje, prowadził bogatą korespondencję z uczonymi w całych Niemczech, a pośród jego bogatej twórczości warto wymienić poetykę poświęconą zagadnieniom ortograficznym, etymologicznym, składniowym i leksykalnym języka niemieckiego.

Rynek nr 6 - dom urodzin poety Andreasa Tscherninga

Prawdopodobnie w tym domu w dniu 18 listopada 1611 roku przyszedł na świat znany poeta. Reprezentacyjny barokowy budynek nazywany jest kamienicą Tscherningów, na co wskazuje kartusz herbowy usytuowany nad portalem. Wzniesiony na dwóch połączonych działkach średniowiecznych wyróżnia się tzw. „wielkim porządkiem” ( przeprowadzeniem pilastrów przez wysokość dwóch kondygnacji) oraz rozbudowanym, ozdobnym portalem z alegorycznymi figurami tkactwa i urodzajności.

Kaspar Kirchner /1592 - 1627/

Wybitny poeta i myśliciel należał do najbliższych przyjaciół Martina Opitza. Po ukończeniu szkoły w Bolesławcu i Wrocławiu studiował we Frankfurcie i Strasburgu. W Bazylei został w roku 1615 uhonorowany laurem poetyckim. Po studiach dużo podróżował po Holandii, Anglii i Francji, gdzie miał okazję zaprzyjaźnić się ze słynnym D. Heinisiusem. W roku 1618 wrócił do Bolesławca przyjmując od Valentyna Senftlebena obowiązki rektora szkoły parafialnej. Od 1621 roku pełnił funkcję kantora w macierzystej parafii, w roku następnym został radcą księcia Jerzego Rudolfa w Legnicy, a później samego cesarza. Kirchner, wspólnie z Casparem Cunradem, napisał interesujący łaciński utwór „Te Laurca dia koronat”. Zmarł w wieku 35 lat w Legnicy.

Kościół p.w. Wniebowzięcia NMP i św. Mikołaja - portal południowy, epitafium Kaspara Kirchnera

Poetę pochowano go w bolesławieckim kościele i upamiętniono manierystycznym epitafium inskrypcyjnym autorstwa Jana Pohla z Głogowa. Na marmurowej owalnej tablicy widnieje łaciński tekst otoczony bogatym ornamentem małżowinowo-chrząstkowym.

“Kasparowi Kirchnerowi mężowi najznakomitszemu, poecie i filozofowi najmędrszemu, przed którym nikt nie rozkrzewił tak wielu sztuk, ani żaden tak niewiele ich porzucił, klejnotowi tego miasta, w którym urodził się, a także chciał być pochowanym.

Czyż wojna Twojemu Śląskowi, Kasparze,
nie odebrała wszystkiego
Patrz! Oto rodzinnego miasta szukajmy w ojczyźnie.
Muzy ocalaly lecz i one, najznakomitszy poeto,
z trudem mogą żyć po twojej śmierci.”

Nie wiadomo, kto jest autorem tekstu z epitafium, ale z pewnością jest to jeden z jego bolesławieckich przyjaciół, być może sam Martin Opitz.

Pierwsza bolesławiecka szkoła, ul. Kościelna 1-2, obecnie budynek parafialny (9)

Pierwsza w Bolesławcu szkoła działała już w średniowieczu – przekazy kronikarskie wymieniają rok 1392, ale najprawdopodobniej istniała ona jeszcze wcześniej. Uczono w niej gramatyki, retoryki i dialektyki (Trivium) oraz geometrii, arytmetyki, astronomii i muzyki ( Quadrivium). Na przełomie XVI i XVII wieku kształciło się w niej szereg wybitnych postaci ze świata kultury i nauki: twórcy pierwszej śląskiej szkoły poetyckiej – Martin Opitz, Andreas Tscherning, Christoph Colerus, Andreas Scultetus, oraz biskup wrocławski Martin Gerstmann, astronom Christoph Neubarth, znany w całej Europie grafik David Tscherning, czy wreszcie Ephraim Ignaz Naso von Löwenfels. Słynną bolesławiecką szkołę porównywano nawet do siedziby Apolla – Olimpu.

Źródło - Queckbrunnen przy ul K. Miarki /nie zachowane/

Jeden z najsłynniejszych poematów poświęconych zdrojowi napisał Martin Opitz podczas młodzieńczych studiów we Frankfurcie. W utworze bolesławieckie źródło porównywane było do źródła najad, wspaniałej fontanny, szlachetnego zdroju, miejsca radości i niewyczerpanych przyjemności.

Kamień Opitza przy ul. Jeleniogórskiej

Legendarny głaz, na którym miał młody poeta pisać swoje młodzieńcze wiersze znajdował się po zachodniej stronie ulicy Jeleniogórskiej. Jak odnotowały kroniki 13 czerwca 1849 roku, kamień wysadzono w czasie poszerzania drogi. Mieszkańcy dla upamiętnienia tego miejsca, 5 lutego 1852 roku, dookoła uratowanych fragmentów głazu posadzili trzy dęby, pod którymi ukryto butelkę z włożoną do środka krótką biografią poety, kilkoma informacjami historycznymi o mieście oraz poemat poświęcony Opitzowi autorstwa dr Eschenbacha.