Wiek XIII zapisał się w historii Bolesławca sprowadzeniem zakonu Dominikanów i zakonu Krzyżowców z Czerwoną Gwiazdą. Oba te konwenty wywarły duży wpływ na życie miasta - w wyniku ich działalności powstał szpital i biblioteki o zasobnym księgozbiorze. Istniejące dziś zakony Zgromadzenie Sióstr św. Elżbiety i Zgromadzenia Sióstr Adoratorek Krwi Chrystusa również odgrywają znaczącą rolę w życiu bolesławian. Duchownymi byli też pierwsi kronikarze, opisujący dzieje miasta. Dla badaczy historii najcenniejszym źródłem wiedzy jest najstarsza kronika Bolesławca autorstwa pastora F. Holsteina, przechowywana w Dziale Historii Miasta Muzeum Ceramiki.

Zakon żebrzący – DominikanieDawny klasztor Dominikanów, obecnie Urząd Gminy Wiejskiej Bolesławiec przy ul. Teatralnej (40)

Według kronikarzy zakon dominikanów został sprowadzony do Bolesławca przez księcia Henryka Brodatego i jego żonę św. Jadwigę w 1234 r. Dominikanie dostali od księcia na utrzymanie młyn Mnisi koło Bramy Mikołajskiej, las i Zimny Folwark. Najstarsza wiadomość źródłowa, mówiąca o bolesławieckich dominikanach pochodzi z 1272 r. W 1298 r. uzyskali prawo głoszenia homilii, spowiedzi oraz odprawiania pogrzebów na ziemi bolesławieckiej. W skład konwentu wchodziło przeważnie 6 duchownych i 3 braci. W burzliwej historii klasztoru szczególnie zaznaczyły się zniszczenia dokonane przez husytów i likwidacja zakonu w okresie reformacji. Dominikanie powrócili do miasta w 1660 r, wznosząc barokowy kościół i zabudowania klasztorne. Wielki pożar w 1739 r. zniszczył niemal cały klasztor, wkrótce go jednak odbudowano. Kres działalności dominikanów w Bolesławcu nastąpił wraz z sekularyzacją wszystkich klasztorów na terenie państwa pruskiego w 1810 r. Ostatnim bolesławieckim przeorem był Ambroży Gottschalk. Wszystkie klasztorne ruchomości wystawiono na licytację, a kroniki i obraz „ Siedmiu męczenników” przekazano do biblioteki we Wrocławiu. Ołtarz główny p.w. Św. Krzyża przeniesiono do nawy południowej kościoła farnego. Drugi ołtarz i figura św. Dominika trafiła do kościoła parafialnego w Bolesławicach. Część budynków klasztornych, wraz z kościołem, zaadoptowano na potrzeby szkoły ewangelickiej, resztę wyburzono. 19 kwietnia 1813 r. odprawiono w nieczynnej świątyni prawosławną mszę z udziałem cara Aleksandra I i marszałka M.I.Kutuzowa. W 1816 r. zburzono kościół, wznosząc w tym miejscu drugi budynek szkoły. Od połowy XIX w. mieściła się w nim szkoła zawodowa, a później biblioteka powszechna. Do dziś zachował się tylko jeden budynek, we wnętrzu którego zachował się osiemnastowieczny herb miasta.

Zgromadzenie Sióstr św. Elżbiety założone przez Klarę Wolff w 1842 roku niesie pomoc ludziom ubogim, chorym i starszym - Dom Dziecka przy ul. Kubika (41)

Elżbietanki przybyły do Bolesławca 14.10.1865 roku. Początkowo siostry zamieszkiwały na Placu Kościelnym. 13.10.1906 roku położono kamień węgielny pod nową siedzibę zgromadzenia przy ul. Kubika. W 1907 prace budowlane zostały zakończone.

W nowym budynku powstał przytułek św. Józefa prowadzony przez elżbietanki. W zachodnim skrzydle budynku położona była kaplica. Rok później, w 1908 roku, zgromadzenie zakupiło dom nr 12 przy ul. Komuny Paryskiej z przeznaczeniem na dom dla diakonis. W 1961 władze komunistyczne odebrały Zgromadzeniu opiekę nad Domem Dziecka, a w 1963 roku milicja i ORMO wyeksmitowały zakonnice z budynku. Budynek został zwrócony siostrom w 1991 r.

Fryderyk Holstein /1546 – po 1607/

Pierwszy bolesławiecki dziejopisarz, którego kroniki zachowały się do dzisiaj. W latach 1585-1600 pełnił funkcję ewangelickiego duchownego w swoim rodzinnym mieście, później zaś przeniósł się do Świdnicy skąd nigdy już nie powrócił. Cieszył się opinią pobożnego i uczonego człowieka. Oryginał jego kroniki nie zachował się, znamy ją tylko z odpisów, których przed wojną było kilkanaście. Obecnie jeden z odpisów znajduje się w Muzeum Ceramiki w Bolesławcu. Jest to jedno z najstarszych i najcenniejszych źródeł wiedzy o mieście.

Dom przy ul. Zacisze 1 (42)

Dom, w którym mieszkali znani kronikarze miasta – Fryderyk Holstein i Remigiusz od św. Hiacynta. Obecny, barokowy budynek pochodzi z połowy XVIII wieku i prawdopodobnie został wzniesiony przez warsztat Gottfrieda Zahna, założyciela bolesławieckiego Królewskiego Sierocińca. Mieścił się tu wówczas przytułek dla chorych i ubogich.

Zakon rycerski: Krzyżowcy z czerwoną gwiazdą

Klasztor i szpital pod wezwaniem św. Ducha – obecnie klasztor przy ul. Zgorzeleckiej należący do Zgromadzenia Sióstr Adoratorek Krwi Chrystusa założonego przez bł. Marię de Mattias w 1834 roku niosącego służbę apostolską (43) W I poł. XIII w. bracia szpitalnicy z zakonu św. Ducha zbudowali klasztor i szpital. Zadaniem zakonu była opieka nad podróżnymi, chorymi i biedakami. Około roku 1260 klasztor został przejęty przez zakon krzyżowców z czerwoną gwiazdą, sprowadzony na Śląsk w I połowie XIII wieku z Czech. Do ich zadań należała również opieka nad chorymi. Funkcjonowanie szpitala umożliwiały liczne nadania książęce i biskupie: książę zwolnił posiadłości szpitala od obciążeń, nadał łany we wsi Bożejowice oraz kaplicę we wsi Bolesławice. Biskup przekazał dziesięciny z obu wspomnianych wyżej wsi. Sami bracia zakupili jeszcze młyn koło Bolesławca i łany we wsi Bolesławice. Po śmierci księcia Konrada I nadania prawie zanikły, a bracia utrzymywali się z pełnienia obowiązków duszpasterskich w pobliskich wsiach. W czasie reformacji, w 1569 r. opustoszały klasztor został zakupiony przez miasto. Po sekularyzacji zakonu kościół św. Ducha w roku 1827 został rozebrany, zaś na jego miejscu wzniesiono szpital miejski. Od 1924 roku mieścił się tu dom starców. W 1945 roku utworzono tu na krótko sowiecki szpital wojskowy. Wiosną 1947 roku budynki zajęły siostry ze Zgromadzenia Sióstr Adoratorek Krwi Chrystusa, przybyłe z terenów Jugosławii.

Kościół p.w. Matki Bożej Różańcowej (44)

Kościół został wymieniany po raz pierwszy w 1270 r. w związku z przekazaniem ówczesnej kaplicy przez księcia Konrada I szpitalowi św. Ducha. Część prezbiterialna obecnej budowli pochodzi z XIII w., jest to zatem najstarszy istniejący zabytek w Bolesławcu. Nawa główna i partia wieży pochodzą z końca XIVw., lecz były kilkukrotnie przebudowywane w XV i na początku XVI w. Ołtarz główny, przedstawiający Matkę Bożą Różańcową i św. Dominika, został przeniesiony w 1810 r. z kościoła klasztornego bolesławieckich dominikanów. Na ścianach świątyni zachował się także interesujący zespół płyt epitafijnych rodziny Raussendorf.